Truyện cổ tích là gì? Đặc điểm, giá trị, phân loại truyện cổ tích

Bạn đang băn khoăn tìm kiếm câu trả lời thể loại truyện cổ tích là gì? Đặc điểm, đặc trưng của truyện cổ tích ra sao? Phân loại truyện cổ tích thế nào.... Hãy cùng đi tìm lời giải chi tiết và chính xác nhất trong bài viết này nhé!

Cổ tích là gì?

Đây là một từ mượn được ông cha ta sử dụng rất nhiều. Cổ chỉ xưa,thời gian cũ nhiều năm về trước. Ví dụ: Cổ Kính, Cổ Xưa... 

Từ "tích" trong cổ tích có nghĩa là dấu vết, dấu tích còn sót lại. Miêu tả sự tồn tại của một sự việc nào đó từ rất lâu nhưng bây giờ vẫn còn dấu tích, vết tích còn lại.

Khái niệm thể loại truyện cổ tích là gì?

Truyện cổ tích là một thể loại văn học được tự sự dân gian sáng tác có xu thế hư cấu, bao gồm cổ tích thần kỳ, cổ tích thế sự, cổ tích phiêu lưu và cổ tích loài vật. Truyện cổ tích khác biệt cơ bản với các loại truyện khác ở phương diện người kể chuyện kể lại nó và người nghe thì tiếp nhận trước hết như một sự hư cấu thẩm mỹ, một trò chơi của trí tưởng tượng.

Bên cạnh yếu tố hư cấu, tưởng tượng như một đặc điểm chủ yếu của thể loại, truyện cổ tích vẫn bộc lộ sự liên hệ với đời sống hiện thực, thông qua những đặc điểm về nội dung, ngôn ngữ, tính chất của cốt truyện, motip, hình tượng nghệ thuật v.v. Nhiều truyện cổ tích xuất xứ từ xa xưa phản ánh được các quan hệ xã hội nguyên thủy và các biểu tượng, tín ngưỡng vật tổ, tín ngưỡng vạn vật hữu linh. 

Truyện cổ tích là một thể loại truyền miệng, thường có nhiều dị bản. Sự dị bản hóa tác phẩm có thể được nhìn nhận do các dân tộc trên thế giới có những điểm chung nhất về văn hóa, lịch sử, sinh hoạt, lối sống; đồng thời cũng có những đặc điểm riêng trong nếp sống, đặc điểm lao động, sinh hoạt, điều kiện tự nhiên tùy từng dân tộc. 

Truyện Cổ Tích tiếng Anh là gì

"Truyện Cổ Tích" tiếng Anh là "fairy tales "

Ví dụ muốn miêu tả về truyện cổ tích ta có thể nói " Fairy tales take us to Wonderland".

Một số kiểu nhân vật phổ biến trong truyện cổ tích 

Truyện cổ tích là loại truyện dân gian kể về cuộc đời của một số kiểu nhân vật quen thuộc là:

• Nhân vật bất hạnh: người mồ côi, người con riêng, người em út, người có hình dạng xấu xí,…
• Nhân vật dũng sĩ và nhân vật có tài năng kì lạ
• Nhân vật thông minh và nhân vật ngôc nghếch
• Nhân vật là động vật (con vật biết nói năng, hoạt động, có tính cách như con người)

Một số câu chuyện cổ tích Việt Nam quen thuộc như: Tấm Cám, Cây Tre Trăm Đốt, Tích Chu,...

Những câu truyện cổ tích nước ngoài nổi tiếng như: Mua Midas, Bác đánh cá và gã hung thần,....

Đặc trưng của truyện cổ tích là gì

• Truyện cổ tích xây dựng một thế giới hư cấu, kì ảo nên trong truyện thường có các yếu tố hoang đường
• Truyện cổ tích là những truyện kể đã hoàn tất, có cốt truyện hoàn chỉnh
• Truyện cổ tích có tính giáo huấn cao, mỗi câu chuyện là một bài học về đạo đức, ứng xử, về lẽ công bằng, thưởng phạt công minh.
• Truyện thể hiện ước mơ, niềm tin của nhân dân về chiến thắng cuối cùng của cái thiện đối với cái ác, cái tốt đối với cái xấu, sự công bằng đối với sự bất công.

Phân loại truyện cổ tích

Căn cứ vào nhân vật chính và tính chất sự việc được kể lại, có thể chia truyện cổ tích ra làm 3 loại: Truyện cổ tích về loài vât, truyện cổ tích thần kỳ, truyện cổ tích thế tục (cổ tích sinh hoạt).

1. Truyện cổ tích về loại vật (truyện cổ tích động vật)

Nhóm đề tài nói về con vật nuôi trong nhà.

Loại truyện này khi miêu tả đặc điểm các con vật thường nói đến nguồn gốc các đặc điểm đó (kế thừa các motif suy nguyên luận của thần thoại) (Trâu và ngựa, Chó ba cẳng …).

Nhóm đề tài nói về con vật hoang dã

Thường là các con vật sống trong rừng Nổi bật trong nhóm này là hệ thống truyện về con vật thông minh, dùng mẹo lừa để thắng các con vật mạnh hơn nó. Nhóm truyện này có ý nghĩa ca ngợi trí thông minh của người bình dân

Nhìn chung, truyện cổ tích loài vật nêu lên những nhận thức, hiểu biết của con người về thế giới các con vật Một bộ phận truyện cổ tích loài vật có nhân vật là con người tham gia, một bộ phận khác nhân vật trong truyện hoàn toàn là các con vật. Những nhân vật chính thường là các con vật gần gũi( trâu ,ngựa, bồ câu, sáo) các con vật trong rừng tuy hoang dã nhưng lại quen thuộc( hổ, khỉ, thỏ ,rùa…) các con vật ở vùng sông nước( sấu, cá…), Những con vật nầy ít nhiều có ảnh hưởng đến đời sống con người.

Truyện dân gian về loài vật không chỉ có cổ tích mà còn có thần thoại và ngụ ngôn. Với ba thể loại trên, con vật đều được nhân cách hóa. Nhưng nếu nhân cách hóa trong thần thoại gắn với quan niệm vạn vật hữu linh, vạn vật tương giao của người cổ đại thì trong truyện cổ tích sự kế thừa tư duy thần thoại đó còn nhằm phản ánh xã hội loài vật. Ðối với truyện ngụ ngôn, tác giả dân gian đã có ý thức dùng câu chuyện để diễn đạt ý niệm trừu tượng. Tuy nhiên , cũng cần lưu ý đến hiện tượng 2-3 mangcủa một số tác phẩm. Chẳng hạn, truyện Cóc kiện Trờivừa là thần thoại vừa là cổ tích loài vật, truyện Công và quạvừa là thần thoại, cổ tích vừa là ngụ ngôn.

Trong kho tàng truyện dân gian Nam Bộ về loài vật, có thể tìm thấy thể loại truyền thuyết( Tại sao có địa danh Bến Nghé, Sự tích rạch Mồ Thị Cư, Sự tích cù lao Ông Hổ…). Ngoài ra, truyện loài vật còn bị hút vào chuỗi Truyện Bác Ba Phi (Cọp xay lúa).

2. Truyện cổ tích thần kỳ

Ðặc điểm chung

Cổ tích thần kỳ kể lại những sự việc xảy ra trong đời sống gia đình và xã hội của con người.Ðó có thể là những mâu thuẫn giữa các thành viên trong gia đình phụ quyền, vấn đề tình yêu hôn nhân , những quan hệ xã hội ( Tấm Cám, Cây khế, Sự tích con khỉ…)Nói cách khác, nội dung chính của truyện cổ tích thần kỳ là đời sống xã hội và số phận con người. Ðối tượng chính của sự miêu tả, phản ánh là con người. Nhân vật thần kỳ không phải và không thê ølà đối tượng chính ( Nếu vai trò của nhân vật thần kỳ lớn hơn con người thì truyện kể sẽ trở thành thần thoại ) Tuy nhiên, cần nhớ rằng, lực lương thần kỳ cũng giữ một vai trò quan trọng trong sự diễn biến và đi đến kết thúc của câu chuyện.

Thế giới trong cổ tích thần kỳ là thế giới huyền ảo và thơ mộng ,có sự xâm nhập lẫn nhau giữa thế giới trần tục và thế giới siêu nhiên. Ở đó, con người có thể đi váo thế giới siêu nhiên, thần linh có thể xuất hiện trong thế giới trần tục.

Do có sự giống nhau về cốt truyện nên có những kiểu truyện trong cổ tích thần kỳ (kiểu truyện Tấm Cám, Thạch Sanh).

Nhóm truyện về các nhân vật tài giỏi, dũng sĩ

Nhân vật có tài đặc biệt, phi thường về một lãnh vực nào đó (bắn cung, lặn, võ nghệ, chữa bệnh …).

Nội dung kể lại những cuộc phiêu lưu ly kỳ của nhân vật chính. Cuối cùng nhân vật chính lập chiến công, diệt cái ác, bảo vệ cái thiện, mưu cầu hạnh phúc cho con người (Thạch Sanh, Người thợ săn và mụ chằng).

Nhóm truyện về các nhân vật bất hạnh

Nhân vật bất hạnh thường là người mồ côi, người em út, người con riêng, người đi ở, người xấu xí. Về mặt xã hội, họ bị ngược đãi, bị thiệt thòi về quyền lợi. Về mặt tính cách, họ trọn vẹn về đạo đức nhưng thường chịu đựng (biểu hiện xu hướng hoài cổ) trừ nhân vật xấu xí mà có tài ( Sọ Dừa, Lấy vợ Cóc …). Nhân vật chính trải qua thử thách ( thử thách của các trở lực và có khi của nhân vật trợ thủ ) và đổi đời, được hạnh phúc dài lâu.

Bên cạnh nhân vật chính còn có nhân vật đế vương và lực lượng thần kỳ. Nhân vật đế vương có liên quan tới phần thưởng dành cho nhân vật chính Lực lượng thần kỳ ( bên thiện ) là nhân vật trợ thủ, có khi phải thử thách nhân vật chính trước khi giúp đỡ.

3. Truyện cổ tích thế tục

Ðặc điểm chung

Truyện cũng kể lại những sự kiện khác thường ly kỳ, nhưng những sự kiện này rút ra từ thế giới trần tục. Yếu tố thần kỳ, nếu có, thì không có vai trò quan trọng đối với sự phát triển câu chuyện như trong cổ tích thần kỳ.

Nhân vật trung tâm trong cổ tích thế tục thường chủ động và tích cực hơn so với nhân vật trung tâm trong cổ tích thần kỳ cho dù một số nhân vật bất hạnh thường gặp bế tắc và kết cục bi thảm . Bế tắc ở đây là bế tắc của hiện thực khác với cái đổi đờicủa mơ ước, ảo tưởng trong cổ tích thần kỳ.Nếu xung đột trong cổ tích thần kỳ được giải quyết trong cõi huyền ảo thì xung đột trong cổ tích thế tục được giải quyết theo logic của hiện thực. Chính vì vậy mà chàng Trương Chi phải ôm mối sầu xuống mộ còn anh Sọ Dừa hạnh phúc dài lâu .

Nhóm truyện có đề tài nói về nhân vật bất hạnh

Ðây là nhóm truyện kế thừa truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật bất hạnh nhưng không kết thúc có hậu (Trương Chi , Sự tích chim hít cô , Sự tích chim quốc…).

Nhóm truyện có nội dung phê phán

Đây là truyện nói về những thói xấu, những hành vi độc ác của con người: bất hiếu, khoe giàu, hách dịch…( Ðứa con trời đánh , Gái ngoan dạy chồng …)

Nhóm truyện về người thông minh

Nhân vật dùng sự thông minh của mình để phân xử, ứng xử (Xử kiện tài tình , Em bé thông minh …) Nhân vật dùng mẹo lừa để thể hiện trí thông minh (Cái chết của bốn ông sư, Nói dối như Cuội…).

Nhóm truyện về người ngốc nghếch

Nhân vật chính ngốc nghếch thực sự, hành động máy móc, đôi khi gặp may mắn nên thành công, nhưng thông thường phải trả giá đắc cho hành vi ngu xuẩn của mình ( Chàng ngốc được kiện , Làm theo vợ dặn…)

Nhân vật giả vờ ngốc để đạt được mục tiêu nào đó. Ðây là dạng đặc biệt của nhân vật thông minh Nhân vật chẳng những không ngốc mà còn đóng vai chàng ngốc thành công (Làm cho công chúa nói được).

Nội dung truyện cổ tích là gì?

1. Những xung đột cơ bản trong gia đình và xã hội

Truyện cổ tích phản ánh và lý giải những xung đột, mâu thuẫn trong gia đình. Những mâu thuẫn này mang tính chất riêng tư nhưng lại phổ biến trong toàn xã hội có giai cấp : xung đột giữa anh em trai (Cây khế, Hầm vàng hầm bạc),xung đột giữa chị em gái (Sọ Dừa, Chàng Dê).xung đột giữa dì ghẻ con chồng, giữa chị em cùng cha khác mẹ (Tấm Cám),xung đột giữa con ruột và con nuôi (Thạch Sanh),xung đột có tính bi kịch về hôn nhân, gia đình (Trầu cau, Ba ông Bếp, Sao hôm – sao mai, Ðá vọng phu).

Những xung đột xã hội diễn ra bên ngoài gia đình được phản ánh muộn hơn, ít tập trung hơn. Do vậy ít tác phẩm tiêu biểu hơn (Cái cân thủy ngân, Của trời trời lại lấy đi , Diệt mãng xà).Một số truyện chứa đựng cả xung đột gia đình và xung đột xã hội (Thạch Sanh).

Dù gắn với đề tài gia đình hay đề tài xã hội, ý nghĩa xã hội của truyện cổ tích cũng rất sâu sắc. Nó phản ánh được những xung đột, mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác, xung đột giữa các tầng lớp trong một xã hội phân chia giai cấp. Mâu thuẫn giai cấp trong xã hội phụ quyền thể hiện qua xung đột giữa nhân vật bề trên và ” bề dưới, đàn anh và đàn em.

Truyện cổ tích có khuynh hướng ca ngợi, bênh vực nhân vật bề dưới, đàn em , lên án nhân vật ” bề trên ” , ” đàn anh ” (trong thực tế không phải người em, người con nào cũng tốt , người mẹ ghẻ , người anh trưởng nào cũng xấu) nghĩa là chống cái bất công, vô lý của xã hội phụ quyền nói chung (không đi vào từng số phận riêng) , thể hiện tinh thần nhân đạo cao cả.

2. Lý tưởng xã hội thẩm mỹ của nhân dân

Truyện cổ tích cho thấy sự bế tắc của tầng lớp nghèo khổ trong xã hội cũ. Nhân vật đàn em, bề dưới càng có đạo đức bao nhiêu, càng thật thà bao nhiêu thì càng thiệt thòi bấy nhiêu. Ðây là thực trạng của xã hội có giai cấp và có áp bức giai cấp.

Tác giả dân gian , trong cổ tích , đã giải quyết vấn đề bằng tưởng tượng. Họ nhờ vào lực lượng thần kỳ và nhân vật đế vương. Lực lượng thần kỳ là phương tiện nghệ thuật giúp tác giả dân gian đạt tới một xã hội lý tưởng , một xã hội có đạo lý và công lý. Lực lượng thần kỳ đứng về phía thiện, trợ giúp cho nhân vật đau khổ, đưa họ tới hạnh phúc. Trong quá trình đó, lực lượng thần kỳ cũng giúp nhân vật cải tạo xã hội. Nhân vật đế vương vừa là phương tiện nghệ thuật vừa là biểu tượng cho lý tưởng xã hội của nhân dân. Vua Thạch Sanh, hoàng hậu Tấm là hiện thân của một xã hội tốt đẹp , xã hội lý tưởng.

3. Triết lý sống, đạo lý làm người và ước mơ công lý của nhân dân

Triết lý sống của tác giả dân gian trong truyện cổ tích trước hết là chủ nghĩa lạc quan .Tinh thần lạc quan trong cổ tích chính là lòng yêu thương quý trọng con người, từ đó mà yêu đời , tin vào cuộc đời
( cho dù cuộc sống hiện tại đầy khổ đau , người ta vẫn luôn hướng về cuộc sống ngày mai tốt đẹp )

Kết thúc có hậu là biểu hiện dễ thấy của tinh thần lạc quan, nhưng không phải là biểu hiện duy nhất.

Kết thúc bi thảm vẫn chứa đựng tinh thần lạc quan. Nhân vật chính chết hoặc ra đi biệt tích. Nhưng cái chết hoặc ra đi của nó để lại niềm tin vào phẩm giá con người, niềm tin vào cuộc đời.

Hầu hết truyện cổ tích đều gián tiếp hoặc trực tiếp nêu lên vấn đề đạo đức . Ðạo đức luôn gắn với tình thương , lấy tình thương làm nền tảng ( Ðứa con trời đánh , Giết chó khuyên chồng …)

Niềm tin Ở hiền gặp lành, ở ác gặp ác vừa là triết lý sống lạc quan vừa là đạo lý, ước mơ công lý của nhân dân trong cổ tích.

Đôi nét về thi pháp truyện cổ tích

1. Cốt truyện

Ðặc điểm nổi bật của cốt truyện cổ tích là tính chất bịa đặt của câu chuyện kể. Cần nói thêm rằng, tính chất tưởng tượng của cốt truyện cổ tích ngoài nghĩa nói trên còn là tính khác thường” của sự kiện và hành động cổ tích.

Cốt truyện cổ tích thường được xây dựng theo một vài sơ đồ chung,có thể tìm thấy các kiểu cốt truyện quen thuộc như kiểudũng sĩ diệt đại bàng cứu người đẹp, người xấu xí mà có tài…

2. Nhân vật

Nhân vật trong cổ tích là hành động của nó. Từ hành động của nhân vật ta có thể rút ra tính cách. Nhân vật cổ tích chưa được cá thể hóa, tâm lý hóa.

Trong kho tàng truyện cổ tích có những kiểu nhân vật (nhân vật bất hạnh, nhân vật tài giỏi…).

3. Các yếu tố cố định

Ðó là những motif trong truyện cổ tích: Những chi tiết nghệ thuật có mặt trong nhiều truyện cổ tích của nhiều dân tộc (vật báu mang lại hạnh phúc, Cái mâm thần, chém chằn tinh…). Các motif nầy là những đơn vị hợp thành của cốt truyện.

4. Thế giới cổ tích

Thế giới cổ tích có những yếu tố của thực tế hòa lẫn với yếu tố hư cấu tạo thành thế giới huyền ảo, thơ mộng. Ðể giải mã thế giới cổ tích thường người ta dựa vào dân tộc học.

Tham khảo

Truyện cổ tích là những truyện truyền miệng dân gian kể lại những câu chuyện tưởng tượng xoay quanh một số nhân vật quen thuộc như nhân vật tài giỏi , nhân vật dũng sĩ, người mồ côi, người em út, người con riêng, người nghèo khổ, người có hình dạng xấu xí, người thông minh, người ngốc nghếch và cả những câu chuyện kể về các con vật nói năng và hoạt động như con người.

Lịch sử nghiên cứu truyện cổ tích

Những nhà nghiên cứu và sưu tầm văn học dân gian từ thế kỷ 19 ở Đức, thuộc trường phái thần thoại học, như Schelling, anh em nhà Schlegel, anh em nhà Grimm xem truyện cổ tích là “những mảnh vỡ của thần thoại cổ”. Các nhà nghiên cứu so sánh chú ý đến sự trùng hợp các sơ đồ cốt truyện và motip riêng lẻ trong truyện cổ tích của các dân tộc khác nhau.

Bên cạnh đó, những người theo trường phái nhân loại học (hay còn gọi là tiến hóa luận) ở Anh nửa sau thế kỷ 19, như E. Tylor, A. Lang, J. Frazer xây dựng lý thuyết về cơ sở thế sự và tâm lý của cái mà họ gọi là “các cốt truyện tự sinh của truyện cổ tích”, nhấn mạnh rằng truyện cổ tích trùng hợp đồng thời với sự tồn tại của hoang dã. Theo trường phái thần tượng học mà đại biểu là Mar Müller, Gaston Paris, Angelo de Gubarnatic, trong cổ tích có sự lan truyền của thần bí cổ đại, thần thoại về mặt trời, thần thoại về bình minh. Trường phái văn hóa với các đại biểu như Benfey, Consquin lại đi tìm nguồn gốc cổ tích dân gian ở Ấn Độ. Bên cạnh đó, trường phái nghi thức chủ nghĩa gồm nhiều các nhà bác học Anh cho rằng cổ tích là những nghi thức cổ truyền còn tồn tại dấu vết đến ngày nay.

Nhà nghiên cứu Lazăn Săireanu người Rumani phân loại truyện cổ tích của các dân tộc Roman nói chung và truyện cổ tích Rumani nói riêng thành hai nhánh chính là truyện thần thoại hoang đường và truyện tâm lý. Trong mỗi nhánh ông lại phân chia thành nhiều ngành và dưới các ngành lại là các thể loại, các kiểu, chẳng hạn ngành “ba anh em trai”, gồm kiểu anh em sinh đôi và kiểu anh em kết nghĩa; ngành “đàn bà trong lốt cây cỏ”, ngành “thú vật trả nghĩa” v.v.

Lợi ích của truyện cổ tích?

Albert Einstein đã nói rằng: “Nếu muốn con trẻ thông minh, hãy đọc cho chúng nghe truyện cổ tích. Nếu muốn chúng thông minh hơn nữa, hãy đọc cho chúng nghe nhiều truyện cổ tích hơn nữa”. Thật vậy, 5 lợi ích ít biết dưới đây sẽ khiến bố mẹ lập tức muốn đọc ngay cho con nghe những câu chuyện cổ tích:

1. Tăng trí thông minh cảm xúc

Trong truyện cổ tích, những cảm xúc đời thường như vui sướng, buồn đau, giận dữ đều được tái hiện. Nhờ thế, các bé sẽ có trải nghiệm xúc cảm và bản lĩnh vượt qua nỗi buồn đau cùng nhân vật.

2. Tăng khả năng tư duy xử lý vấn đề

Bé có thể học tập kinh nghiệm sống của các nhân vật để xử lý vấn đề của mình. Chẳng hạn qua truyện Cô bé quàng khăn đỏ, bé biết nếu nghe lời người lạ thì hậu quả sẽ ra sao.

3. Tiếp xúc với túi khôn nhân loại

Rất nhiều nền văn hóa cùng chia sẻ một câu chuyện chung như truyện Cô bé Lọ Lem trong truyện cổ Andersen, Tấm Cám trong truyện cổ Việt Nam. Điểm khác nhau lớn nhất đó là phong tục, tập quán. Hãy để cho con bạn được tiếp cận với những câu chuyện đó, cũng như tin rằng điều tốt sẽ chiến thắng điều xấu ở bất cứ đâu, bất cứ đất nước nào.

4. Nuôi dưỡng trí tưởng tượng

Như lời Albert Einstein từng nói: “Khi nhìn lại bản thân và những phương pháp suy nghĩ của mình, tôi thấy truyện cổ tích là món quà có ích cho trí tưởng tượng hơn bất kỳ tài năng trừu tượng hay suy nghĩ tích cực nào khác”.

5. Dạy con bài học về đạo đức, lối sống

Truyện cổ tích sẽ có tác dụng hơn so với việc bạn giảng đạo lý suông cho con. Ví dụ, con sẽ biết không nên nói dối sau khi nghe Cậu bé người gỗ; không cả tin người lạ sau khi nghe Cô bé quàng khăn đỏ.

Truyện Cổ Tích ngày dần bị mai một?

Khi sống trong thời đại điện tử, trẻ em tự tìm những thú vui trên internet thay vì tìm đọc 1 câu chuyện cổ tích hay nghe người thân kể chuyện. Những câu truyện có thể tìm kiếm một cách dễ dàng hơn rất nhiều, khiến cảm xúc khi ta thưởng thức truyện sẽ không còn hồ hởi, hứng thú muốn nghe. Bời vì ngày trước khá khó khăn để mua một cuốn truyện hay người thân kể vào những ngày rảnh rỗi... Thay vì những tựa game vô bổ gây áp lực khi chơi, hay đi hóng Drama trên mạng ... ta nên đọc những truyện cổ tích để khiến tâm hồn thư giãn.

Truyện Cổ Tích luôn gắn liên với tuổi thơ của chúng ta, những bài học sâu sắc luôn giảng dạy nhân cách sống mai này? Mỗi câu chuyện là một bài học hay, mỗi câu chuyện là thêm một kinh nghiệm hữu ích. Hy vọng sau bài viết này bạn sẽ hiểu rõ truyện cổ tích là gì? Đặc điểm, đặc trưng, phân loại truyện cổ tích thế nào và ngày càng giữ gìn và yêu quý nó!