Giải mã chất Huỳnh quang gây xôn xao trong vụ test tăm chỉ

Những ngày gần đây, thông tin tìm kiếm huỳnh quang là gì tăng cao. Bởi vì mạng xã hội đang dậy sóng trước thông tin một số loại tăm chỉ nha khoa “giá siêu rẻ” đang bày bán tràn lan trên sàn thương mại điện tử bị phát hiện chứa chất huỳnh quang. Điều này khiến nhiều người hoang mang, bởi tăm chỉ vốn là vật dụng vệ sinh răng miệng quen thuộc, tiếp xúc trực tiếp với khoang miệng – nơi niêm mạc rất mỏng và nhạy cảm.

Vậy rốt cuộc, huỳnh quang là chất gì mà khiến dư luận lo lắng đến vậy? Chuyên gia nói gì về chất này? Đọc bài viết của Chanh Tươi Review để hiểu rõ hơn về nó nhé!

Huỳnh quang là gì?

Huỳnh quang là một hiện tượng phát sáng đặc biệt. Nó xảy ra khi một vật liệu gọi là chất huỳnh quang, hấp thụ năng lượng dưới dạng ánh sáng (thường là tia cực tím - UV, loại ánh sáng mà mắt người không nhìn thấy được) và sau đó ngay lập tức phát ra ánh sáng trở lại với một màu sắc khác mà mắt người có thể nhìn thấy được.

Bột huỳnh quang là dạng vật liệu tổng hợp có khả năng phát sáng, thường được tạo ra từ các hợp chất như silicat hoặc sulfide. Dưới tác động của ánh sáng, chúng hấp thụ năng lượng rồi phát xạ trở lại dưới dạng ánh sáng màu, phổ biến là xanh, vàng, cam hoặc trắng. 

Chất huỳnh quang, hay còn gọi là chất làm trắng quang học (optical brightener), vốn được ứng dụng phổ biến trong nhiều sản phẩm tiêu dùng để tạo hiệu ứng trắng sáng. Tuy nhiên, khi phát hiện thành phần này trong tăm chỉ nha khoa – vật dụng tiếp xúc trực tiếp với niêm mạc miệng, các chuyên gia y tế đã lên tiếng cảnh báo về nguy cơ tiềm ẩn.

Huỳnh quang có độc không?

Câu trả lời là có thể có, tùy thuộc vào loại hóa chất, nồng độ và cách thức tiếp xúc.

Đối với các chất làm trắng quang học (OBAs) trong sản phẩm không tiếp xúc trực tiếp với khoang miệng (như bột giặt, giấy in...), chúng thường được coi là an toàn với độc tính thấp.

Tuy nhiên, khi chúng xuất hiện trong các sản phẩm tiếp xúc trực tiếp với khoang miệng như tăm chỉ, đây là một vấn đề đáng lo ngại và thường bị coi là không an toàn theo các tiêu chuẩn y tế và vệ sinh nghiêm ngặt, do khả năng hấp thụ qua niêm mạc và nguy cơ gây kích ứng.

Theo ông Đỗ Ngọc Chính – Phó Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và tư vấn về tiêu dùng, chất làm trắng huỳnh quang vốn là hóa chất công nghiệp, không bao giờ được phép dùng trong sản phẩm tiếp xúc trực tiếp với miệng. Ông cảnh báo nếu chất này đi vào cơ thể có thể:

• Gây viêm loét dạ dày, ruột; tổn thương niêm mạc tiêu hóa.
• Làm hại mao mạch, giảm hấp thụ dinh dưỡng.
• Dẫn đến ngộ độc cấp/mãn tính, suy gan, suy thận.
• Tích tụ lâu dài có thể làm tăng nguy cơ ung thư.

“Đây là chất công nghiệp độc hại, chứa nhiều tạp chất, vô cùng nguy hiểm cho sức khỏe con người.” – ông Chính nhấn mạnh.

Các loại huỳnh quang và ứng dụng

Nhiều người khi chưa biết huỳnh quang là gì, thì mặc định huỳnh quang là độc hại 100%, tuy nhiên không phải vậy. Trong nhiều lĩnh vực, huỳnh quang mang lại những công dụng hữu ích.

Các loại huỳnh quang phổ biến

Khi nói "có chất huỳnh quang", thực ra chúng ta đang nói đến các loại vật liệu có khả năng thể hiện hiện tượng huỳnh quang. Các vật liệu này có thể là:

• Huỳnh quang tự nhiên: Có sẵn trong môi trường, thường gặp ở một số sinh vật và khoáng chất như san hô, nấm, hay đá fluorit khi được chiếu sáng bằng tia UV.
• Huỳnh quang tổng hợp: Do con người tạo ra bằng các hợp chất phát quang nhân tạo, thường ứng dụng trong phấn viết bảng, sơn dạ quang hoặc các loại phẩm màu công nghiệp.
• Huỳnh quang ứng dụng trong sinh học: Được khai thác làm công cụ nghiên cứu, điển hình như việc gắn chất huỳnh quang để quan sát ADN hoặc protein trong tế bào dưới kính hiển vi.

Ứng dụng hữu ích của huỳnh quang là gì?

Huỳnh quang có rất nhiều ứng dụng trong cuộc sống, một số ví dụ nổi bật:

Trong đời sống: Chất huỳnh quang thường xuất hiện trong bột giặt, giấy in, bao bì, vải vóc, nhựa,… thậm chí trong mỹ phẩm trang điểm để tạo độ sáng. 

Bảo an, chống làm giả: Tiền tệ, hộ chiếu, vé sự kiện thường có các sợi hoặc hình ảnh huỳnh quang ẩn, chỉ hiện lên dưới đèn UV để chống làm giả.

Trong nghiên cứu khoa học:

• Kính hiển vi huỳnh quang được dùng để quan sát chi tiết các cấu trúc tế bào, phân tử bằng cách gắn chất phát quang lên chúng.
• Protein huỳnh quang xanh (GFP) là công cụ quan trọng giúp theo dõi quá trình biểu hiện gen cũng như xác định vị trí của protein ngay trong tế bào sống.

Trong y học và chẩn đoán:

• Các phương pháp như ELISA huỳnh quang hay FISH (lai huỳnh quang tại chỗ) hỗ trợ phát hiện bệnh, phân tích di truyền với độ chính xác cao.
• Ngoài ra, huỳnh quang còn được ứng dụng trong hóa trị liệu để giám sát hiệu quả của phác đồ điều trị.

Trong công nghiệp:

• Các hợp chất phát quang được ứng dụng rộng rãi trong màn hình LCD, bóng đèn huỳnh quang, đèn LED.
• Đồng thời, chúng cũng đóng vai trò như dấu hiệu chống giả, được tích hợp trên tiền giấy, tem bảo mật hay thẻ căn cước.

Vụ việc tăm chỉ chứa huỳnh quang – Vì sao gây tranh cãi?

Video test huỳnh quang trong tăm chỉ nha khoa đang gây sự chú ý:

Trên TikTok, tài khoản phuongquangninhreview đã có video sử dụng “máy test huỳnh quang cầm tay” để soi tăm chỉ nha khoa cho biết khi soi loại tăm chỉ giá rẻ. Kết quả cho thấy, khi đưa dưới ánh đèn huỳnh quang, toàn bộ que tăm phát sáng mạnh, thậm chí máy hiển thị chỉ số huỳnh quang dao động từ 2.0 đến hơn 5.0. Trong khi đó, khi đo với tăm chỉ đựng trong túi nylon zip, chỉ số lại về mức 0.0. 

Clip này nhanh chóng lan truyền trên mạng xã hội, hiện nay đã hơn 11 triệu view. Từ đó, trend test tăm chỉ chứa huỳnh quang rầm rộ, hàng loạt người lôi chỉ nha khoa ra test huỳnh quang. Vì thế, kéo theo loạt nghi vấn: Liệu tăm chỉ giá rẻ đang chứa chất huỳnh quang độc hại? Người tiêu dùng có đang đối diện với nguy cơ về sức khỏe?

Báo chí và dư luận nhập cuộc

Ngay sau khi loạt video xuất hiện, nhiều diễn đàn tiêu dùng và báo chí đã đưa tin, khiến làn sóng lo lắng lan rộng. Tuy nhiên, cho đến nay, cơ quan chức năng vẫn chưa công bố kết quả kiểm nghiệm chính thức, và phần lớn mới dừng lại ở mức cảnh báo sơ bộ.

Điều gì gây tranh cãi trong các clip "kiểm tra nhanh"?

Mặc dù các video trên tạo ra hiệu ứng mạnh mẽ, nhưng nhiều người tinh ý đã chỉ ra một số điểm bất thường, đặt nghi vấn về tính minh bạch của các phép đo:

Phương pháp kiểm tra không nhất quán: Cụ thể, trong lần đo hộp tăm chỉ giá rẻ, người thực hiện video thường để nguyên toàn bộ số tăm trong hộp và đưa máy vào đo. Trong khi đó, với loại tăm chỉ được cho là "an toàn" trong túi nylon, nhân vật thường chỉ bóc ra một chiếc và đo sơ qua. Sự khác biệt về điều kiện và số lượng mẫu đo có thể làm sai lệch kết quả.

Lưu ý: Điều này không khẳng định số lượng tăm chỉ nha khoa giá rẻ đó là không có hại. Bài viết chỉ đang đề cập đến tính công bằng, minh bạch và chính xác của phương pháp test.

Chuyên gia cảnh báo về “máy test huỳnh quang” giá rẻ

Sau khi xem kết quả test huỳnh quang, mọi người rần rần xin info máy đo huỳnh quang. Tuy nhiên, chuyên gia đã có những đánh giá về loại máy siêu ảo này.

Theo tìm hiểu, Chanh Tươi Review thấy loại máy này được bán phổ biến trên sàn thương mại điện tử Taobao (Trung Quốc), với giá chỉ từ 41 – 76,5 nhân dân tệ (khoảng 155.000 – 288.000 đồng). Phiên bản đắt hơn có thể kết nối với điện thoại thông minh.

Một số người kinh doanh cho biết: máy thực chất chỉ dùng chip đo dựa trên khúc xạ ánh sáng, sau đó phản hồi về cảm biến để hiển thị con số “mang tính tham khảo”. Nó hoàn toàn không dựa trên cảm biến hóa học nên không thể khẳng định sự tồn tại hay nồng độ chất huỳnh quang.

Trước làn sóng lo ngại, TS. Vũ Thị Tần – Giảng viên Khoa Kỹ thuật Hóa học, ĐH Bách Khoa Hà Nội – đã lên tiếng:

Huỳnh quang vốn là hóa chất thường được thêm vào vải, giấy, nước giặt để tạo hiệu ứng sáng. Để xác định chính xác có tồn tại trong sản phẩm hay không, cần phải có máy đo chuyên dụng với nguồn sáng chuẩn, bộ lọc bước sóng và khả năng định lượng đến mức ppm. Những chiếc ‘máy test cầm tay 300–500 nghìn đồng’ hoàn toàn không có giá trị phân tích. Độ chính xác gần như bằng 0, chỉ mang tính minh họa.

Bà cũng nhấn mạnh: thay vì tin vào những clip giật gân trên mạng, người tiêu dùng nên chọn mua sản phẩm từ thương hiệu uy tín, có chứng nhận kiểm định rõ ràng. Đây mới là cách bảo vệ bản thân khỏi hàng kém chất lượng.

Lời khuyên dành cho người tiêu dùng về huỳnh quang và vụ test tăm chỉ

Theo TS Bùi Lê Minh, Trưởng nhóm nghiên cứu Hợp chất và Cơ chế kháng sinh tại Viện Kỹ thuật Công nghệ cao NTT - Trường ĐH Nguyễn Tất Thành: việc dùng đèn UV cầm tay để kiểm tra huỳnh quang cần được nhìn nhận một cách thận trọng. 

Những thiết bị này rất dễ nhầm lẫn chất phát huỳnh quang quang học (FWA/OB) với các vật liệu khác có đặc tính phát sáng tương tự. Do đó, không thể chỉ dựa vào ánh sáng từ đèn UV để khẳng định sản phẩm có chứa FWA/OB.

Người tiêu dùng nếu muốn tránh sản phẩm chứa FWA/OB nên chú ý thông tin trên bao bì. Các thương hiệu uy tín thường ghi rõ “không sử dụng FWA/OB” hoặc công khai bản công bố sản phẩm minh bạch.

Đặc biệt với tăm chỉ nha khoa – sản phẩm tuy không đi vào đường tiêu hóa và có thời gian tiếp xúc ngắn – nhưng nguy cơ sức khỏe vẫn không thể chủ quan. Lời khuyên dành cho người dân là:

• Chọn mua sản phẩm được Bộ Y tế cấp phép, có chứng nhận kiểm định.
• Tránh hàng giá rẻ trôi nổi, không rõ nguồn gốc từ chợ mạng hoặc xách tay.
• Nếu phát hiện sản phẩm nghi vấn, hãy báo cáo cho Cục An toàn Thực phẩm để bảo vệ cộng đồng.

Câu chuyện tăm chỉ nha khoa chứa huỳnh quang một lần nữa cho thấy: không phải lúc nào “hàng rẻ” cũng là lựa chọn khôn ngoan. Người tiêu dùng cần tỉnh táo, lựa chọn thương hiệu uy tín, trong khi cơ quan chức năng cần sớm kiểm tra, xử lý để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Mong rằng bài viết chia sẻ thông tin trên đã giúp bạn hiểu rõ huỳnh quang là gì và trở thành một người tiêu dùng thông thái!