Tác hại tia UV nghiêm trọng như thế nào đối với làn da, mắt?

Mọi người hầu hết đều hiểu rõ tầm quan trọng của việc bảo vệ da khỏi tác động của tia UV. Tuy nhiên, ít người hiểu rõ tường tận tác hại tia UV như thế nào? Liệu có biện pháp nào khác hiệu quả hơn để bảo vệ da khỏi tác động này hay không. Câu trả lời sẽ được hé lộ trong bài viết này của Chanh Tươi Review.

Tia UV là gì?

Tia UV (Ultraviolet) hay còn được gọi là tia cực tím hoặc tia tử ngoại, là loại ánh sáng có bước sóng ngắn nhất mà mắt người có thể nhìn thấy được. Ngoài tia UV, còn có các loại bức xạ điện từ khác như tia X và tia Gamma, những loại này không thể nhìn thấy bằng mắt thường.

Tia UV tồn tại ở khắp mọi nơi trong ánh sáng mặt trời, được phân thành ba dạng chính là UVA, UVB và UVC. Dù không thể nhìn thấy bằng mắt thường, nhưng tia UV vẫn có mặt trong ánh sáng mặt trời và có thể gây ra tác hại cho con người cũng như môi trường, tùy thuộc vào mức độ và thời gian tiếp xúc.

Với vị trí địa lý nằm gần đường xích đạo, Việt Nam thường xuyên tiếp xúc với lượng ánh sáng mặt trời lớn. Do đó, người dân Việt Nam thường phải đối mặt với nguy cơ của tác động từ tia UV nhiều hơn so với nhiều quốc gia khác.

Tác hại tia UV như thế nào?

1. Gây ung thư da

Da là phần tiếp xúc nhiều nhất với tia UV, với UVA thâm nhập vào tầng hạ bì và UVB tác động lên lớp biểu bì, vì vậy các ảnh hưởng của tia UV trên da thường dễ nhận biết nhất. Ung thư da thường xuất phát từ các tế bào ở lớp biểu bì, chịu ảnh hưởng nhiều từ tia UVB như tế bào vảy, tế bào đáy và tế bào hắc tố.

Ung thư da hắc tố, hay còn gọi là u hắc tố ác tính và u hắc tố da, là một loại ung thư da liên quan đến tế bào hắc tố của da. Tế bào hắc tố có trách nhiệm sản xuất melanin - sắc tố bảo vệ da khỏi tác động của tia UV. Khi các tế bào hắc tố trở nên ung thư, chúng vẫn có thể sản xuất melanin, nhưng một số tế bào ung thư có thể sản xuất sắc tố khác, thậm chí là trắng hoàn toàn.

Ung thư da ít phổ biến hơn các loại ung thư da khác, nhưng lại nguy hiểm hơn vì có khả năng lan rộng sang các bộ phận khác như mắt, mũi, miệng, vùng hậu môn, mu bàn tay, cổ, môi, tai và mặt. Biểu hiện của ung thư tế bào vảy thường bao gồm lở loét mãn tính và sẹo vĩnh viễn trên da.

2. Cháy nắng da

Đây là một trong những tác hại tia UV nhìn thấy được ngay lập tức. Ngoài ánh nắng mặt trời, tia UVB từ các nguồn nhân tạo cũng có thể gây ra cháy nắng cho da. Khi da chịu cháy nắng, chỉ trong vài giờ, nó sẽ chuyển sang màu ửng đỏ, đau đớn và khó chịu và trong trường hợp nghiêm trọng, da có thể bong tróc hoặc bị rộp nếu tiếp tục tiếp xúc với ánh nắng (tự nhiên hoặc nhân tạo) quá lâu. Ngoài các triệu chứng rõ ràng trên bề mặt da, cháy nắng cũng có thể gây ra cảm giác chóng mặt, sốt và đau đầu.

Da bị cháy nắng thường xuyên, sau một thời gian, sẽ dẫn đến vết nám, làm da trở nên thâm sạm và kháng kháng hơn. Tuy nhiên, nguy cơ mắc các loại ung thư da, đặc biệt là ung thư da hắc tố, và nhiều bệnh lý ung thư da khác, cũng sẽ tăng lên do cháy nắng. May mắn thay, những người có làn da có sắc tố tự nhiên sẫm hơn thường có nguy cơ ít hơn trong việc bị cháy nắng.

3. Lão hóa da

Tia cực tím có khả năng làm hỏng collagen và mô liên kết dưới lớp bề mặt của da, dẫn đến sự hình thành nếp nhăn, đốm nâu và sự mất đi tính đàn hồi tự nhiên của da.

Sự tương phản giữa tone màu da, nếp nhăn hoặc sắc tố ở phần dưới và phần trên của cùng một vùng da trên cánh tay chỉ ra ảnh hưởng của ánh nắng mặt trời lên da. Mặc dù làn da có vẻ khá lành mạnh trong thời điểm hiện tại, nhưng sau này nó có thể trở nên nhăn nheo sớm và tăng nguy cơ mắc các bệnh ung thư da.

4. Da bị dị ứng với ánh nắng

Tình trạng da nhạy cảm với ánh sáng không phụ thuộc vào loại da của bạn (da dầu, da thường, da mụn, da khô, vv.). Đặc điểm này khiến da dễ dàng mắc các bệnh ung thư da liễu.

Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng da nhạy cảm với ánh sáng hơn:

• Bệnh lý nền hoặc sức khỏe yếu kém.
• Sử dụng các loại thuốc kháng sinh, thuốc chống viêm không steroid, thuốc kháng histamin và một số loại thuốc tim mạch và statin để giảm cholesterol, có thể làm da trở nên nhạy cảm với ánh sáng mặt trời.
• Sử dụng mỹ phẩm hoặc sản phẩm chăm sóc da chứa Retinol, Axit Glycolic, Benzoyl Peroxide và Vitamin C, có thể loại bỏ lớp tế bào vảy của biểu bì và ức chế sản xuất melanin.

Các phản ứng của da khi bị nhạy cảm với ánh sáng bao gồm:

• Phản ứng Dị ứng ánh sáng (Photoallergic Reaction), thường xảy ra khi sử dụng các sản phẩm mỹ phẩm trang điểm không phù hợp.
• Phản ứng Ngộ độc ánh sáng (Phototoxic Reaction), liên quan đến yếu tố bệnh lý và việc sử dụng thuốc của người bị ngộ độc.

5. Ảnh hưởng và tổn thương đến đôi mắt

Khi tiếp xúc kéo dài với tia cực tím hoặc đặc biệt là khi tiếp xúc với cường độ cao của chúng, có thể gây tổn thương cho các mô trên bề mặt mắt, dẫn đến hiện tượng "bỏng" được gọi là tuyết mù (snow blindness) hoặc viêm giác mạc ánh nắng (photokeratitis).

Tình trạng này có thể tăng nguy cơ cho các tổn thương mắt như đục thủy tinh thể (nếu không được điều trị có thể dẫn đến mù lòa), mộng thịt (pterygium) và mộng mỡ mắt (pinguecula).

6. Tổn thương hệ thống miễn dịch

Việc tiếp xúc quá mức với tia UV có thể gây ra những tác động tiêu cực đến hệ miễn dịch. Các nhà nghiên cứu tin rằng cháy nắng có thể thay đổi phân bố và hoạt động của các tế bào bạch cầu trong cơ thể người trong vòng 24 giờ sau khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.

Tình trạng này nếu xảy ra lặp đi lặp lại với tia UV có thể gây ra những tổn thương nghiêm trọng hơn đối với hệ thống miễn dịch của cơ thể.

Các cách ngăn chặn tác hại tia UV hiệu quả

Kem chống nắng - Cách hiệu quả nhất

Đây là phương pháp phổ biến nhất và cũng là phương pháp hiệu quả nhất. Khi lựa chọn sản phẩm kem chống nắng, bạn cũng cần quan tâm đến các chỉ số chống nắng như SPF và PA.

SPF đo lường khả năng chống tia UVB, và số càng cao thì khả năng bảo vệ khỏi tia UVB càng mạnh mẽ. PA là chỉ số đo lường khả năng chống nắng.

Tổng số của hai chỉ số này càng cao, đồng nghĩa với việc kem chống nắng càng hiệu quả trong việc bảo vệ da khỏi tác động của tia UVA. Bạn có thể chọn các sản phẩm có chỉ số PA+++ đến PA++++ để đảm bảo bảo vệ da tốt nhất.

• Sử dụng kem chống nắng với chỉ số SPF 30 trở lên để bảo vệ da khỏi cả hai loại tia UVA và UVB. 
• Bạn nên dùng kem chống nắng trước khi ra ngoài từ 20-30 phút.
• Sau mỗi khoảng thời gian từ 2 đến 3 giờ, hãy thoa lại kem chống nắng, đặc biệt là khi bạn tham gia các hoạt động ngoài trời.
• Dùng đủ lượng khoảng 1 - 2g cho da mặt và 25 - 30g cho toàn bộ cơ thể.

Ngoài kem chống nắng, bạn cũng có thể dùng viên uống chống nắng để đảm bảo bảo vệ da một cách toàn diện nhất. Tham khảo viên uống chống nắng tốt nhất TẠI ĐÂY

Hãy tham khảo các gợi ý kem chống nắng chống tia UV tốt nhất hiện nay từ Chanh Tươi Review:

Các phương pháp bảo vệ da khỏi tia UV khác

• Hạn chế tiếp xúc với ánh nắng mặt trời vào các giờ cao điểm (từ 11h đến 14h).
• Khi ra ngoài dưới ánh nắng mặt trời, lựa chọn trang phục màu sắc tối và có độ dày để bảo vệ da khỏi tác động của tia UV. Đồng thời, có thể chọn những trang phục chuyên nghiệp chứa các chất chống nắng hiệu quả.
• Thiết lập một chế độ ăn uống cân đối bằng cách tránh các thực phẩm chua và giàu dầu mỡ, đồng thời tăng cường tiêu thụ rau củ và trái cây trong khẩu phần hàng ngày.
• Khi ra ngoài nắng, hãy sử dụng kính mắt để bảo vệ mắt khỏi tác động của tia UV.
• Giảm thiểu sử dụng các nguồn ánh sáng nhân tạo (như ánh sáng từ màn hình máy tính, điện thoại) và sử dụng các tấm phim cách nhiệt cho cửa kính trong nhà hoặc ô tô để giảm bức xạ.

Giải đáp các câu hỏi liên quan đến tác hại tia UV

1. Có phải tia UV chỉ gây hại không?

Khi xem xét vấn đề gì cũng cần nhìn nhận 2 mặt. Tia UV nếu dùng sai mục đích, tiếp xúc quá nhiều gây hại rất lớn đến làn da. Tuy nhiên, nếu ứng dụng đúng cách, loại tia này có thể mang đến những lợi ích sau:

• Tia UV không chỉ kích hoạt sản xuất vitamin D, điều trị các vấn đề da và hỗ trợ quá trình nhìn của một số loài động vật,...
• Tính khử khuẩn mạnh mẽ của tia UV cũng được áp dụng để làm sạch nước và không khí.
• Không chỉ vậy, nó còn có vai trò thúc đẩy các hoạt động cơ bản của cơ thể.
• Trong việc chiếu xạ trực tiếp, đèn diệt khuẩn được đặt ở độ cao cố định để tia UV chiếu trực tiếp vào khu vực cần xử lý.
• Trong chiếu xạ gián tiếp, tia UV được hướng lên trần nhà để tiêu diệt vi khuẩn phía trên. Nhờ hiệu ứng đối lưu, không khí đã được làm sạch từ trên xuống sẽ thay thế bằng không khí chưa được xử lý từ dưới lên. Kết quả là toàn bộ không khí trong không gian sẽ được diệt khuẩn.

2. Thời điểm nào trong ngày tác hại tia UV cao nhất?

Các nghiên cứu mới đây đã chỉ ra rằng, từ 10 giờ sáng đến 16 giờ chiều là khoảng thời gian mà bức xạ UV đạt đến mức cao nhất trong ngày, đặc biệt là vào buổi trưa khi mặt trời ở cao nhất trên bầu trời. Tuy nhiên, do tình trạng thủng tầng ozone đang diễn ra, khung giờ này có thể mở rộng ra từ 9 giờ sáng đến 16 giờ chiều.

3. Có mấy loại tia UV?

Có 3 loại tia UV chính bao gồm:

• Tia UVA: Bước sóng 380 - 315 nm, với năng lượng thấp, ciếm 95% tổng lượng ánh sáng mặt trời. Khi tiếp xúc thường xuyên có thể len vào lớp biểu bì của da, gây ra hiện tượng lão hóa da như đồi mồi và chân chim.
• Tia UVB: Bước sóng 315 - 280nm, gây ra việc da bị cháy nắng và có thể gây ra ung thư da.
• Tia UVC: Bước sóng ngắn từ 280 - 100 nm.

Cả UVB và UVC thường bị tầng ozon hấp thụ, khiến phần lớn ánh sáng UV chiếu vào trái đất đều là tia UVA.

Ngoài 3 loại chính, tia UV còn có các loại tia UV khác ít phổ biến hơn như

• NUV (từ ngoại gần)
• MUV (từ ngoại trung)
• FUV (từ ngoại xa)
• H Ly-α (lyman alpha hydrogen)
• EUV (từ ngoại cực xa)
• VUV (từ ngoại chân không)

Tác hại tia UV của mỗi loại sẽ có mức độ và đặc điểm khác nhau.

3. Loại tia UV nào gây tác hại xấu đến da nhất?

Tia UVA được coi là "kẻ giết người thầm lặng", vì khác với tia UVB, bạn không cảm nhận được tác động trực tiếp của nó, nhưng thực tế là tia UVA đang xâm nhập sâu vào da, gây hại mà không hề để lại dấu vết. Tác động lớn nhất của tia UV lên da chủ yếu là do tia UVA gây ra, và đây cũng chính là nguyên nhân hàng đầu gây ra nếp nhăn và tăng nguy cơ mắc các loại ung thư da.

Tia UVA còn có khả năng xuyên qua kính, tạo ra các tác động tiêu cực lên da, trong khi tia UVB không thể. Trừ khi kính cửa sổ hoặc kính trên xe hơi được thiết kế đặc biệt để chặn tia UVA, việc sử dụng kem chống nắng trở thành điều cực kỳ quan trọng để bảo vệ da khỏi tác động của tia UVA này.

Tia UV là một loại tia mà chúng ta thường xuyên tiếp xúc trong cuộc sống hàng ngày. Ngoài những hiệu ứng tích cực, chúng cũng mang đến những ảnh hưởng tiêu cực không nhỏ. Vì vậy, khi đã nhận thức được các tác hại tia UV, bạn hãy thận trọng trong việc bảo vệ mình nhé!